Czy kontrola dostępu do broni palnej wpłynęła negatywnie na opór Francuzów wobec nazistów?

Francuzi zbliżyli się do wprowadzenia „Drugiej Poprawki”, bardziej niż można to sobie wyobrazić. Niewiele zabrakło, żeby mieli ją zapisaną bardziej dokładnie niż Amerykanie: zaledwie miesiąc po szturmie Bastylii w 1789 roku, w projekcie Deklaracji Praw znalazł się zapis, że „każdy obywatel ma prawo do trzymania broni w domu i używania jej, czy to do obrony powszechnej, czy to do obrony własnej, przed wszelkim bezprawnym atakiem, który może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności jednego lub więcej obywateli”.

Niestety, tak się nie stało. Postanowienie to nie znalazło się w dokumencie końcowym, choć znalazło się tam niejasno sformułowane prawo do „oporu przeciwko uciskowi”.

Stephen Halbrook, prawnik znany z tematu Drugiej Poprawki szczegółowo opisał tę historię w artykule z 2012 roku napisanym dla Fordham Urban Law Journal. W swojej nowej książce Gun Control in Nazi-Occupied France (Kontrola dostępu do broni w okupowanej przez nazistów Francji) autor wyjaśnia, w jaki sposób francuska polityka zbrojeniowa ewoluowała na przestrzeni wieków – oraz konsekwencje, jakie miała pod rządami nazistowsko-marionetkowego reżimu rządu Vichy podczas II wojny światowej. Publikacja jest pewnego rodzaju kontynuacją tematu kontroli broni opisanego w książce Halbrooka pt. Kontrola dostępu do broni w III Rzeszy. Zawiera ona ważną lekcję o tym, że kontrola broni jest kluczowym narzędziem każdego najeźdźcy, że broń jest niezwykle przydatna dla tych, którzy próbują opierać się uciskowi, i że nawet najbardziej drakońskie środki wprowadzające kontrolę broni są nieskuteczne.

Książka nie może oczywiście udowodnić – i nawet nie próbuje, że gdyby francuska tradycja prawa do posiadania broni była silniejsza, to mogłoby to radykalnie zmienić historię, lub że bardziej libertariańska polityka amerykańska w zakresie broni zachowuje właściwą równowagę pomiędzy istotnymi priorytetami. Książka zmusza jednak czytelników do zadawania prostych pytań takich jak następujące: czy kiedy wroga i brutalna władza przejęła by władzę w Twoim kraju, to wolałbyś, aby twoi rodacy mieli broń pod ręką, czy nie? Z pewnością to pytanie w dużej mierze wpłynęło na umysły amerykańskich Ojców Założycieli i z pewnością odpowiedź na nie jest ważna.

* * *

Wchodząc w okres II wojny światowej, społeczeństwo francuskie nie było szczególnie dobrze uzbrojone. Ustawa z 1834 r. zakazała broni „wojskowej”, zasadniczo ograniczając ludność cywilną do posiadania strzelb, karabinów w kalibrach myśliwskich i niektórych karabinów ręcznych. W 1935 r., w czasie gwałtownych przewrotów politycznych, rząd zażądał rejestracji broni myśliwskiej. Francuski związek myśliwych oszacował, że w 1939 roku we Francji było około 3 mln sztuk broni łowieckiej, podczas gdy liczba ludności wynosiła około 40 mln.

W 1940 r. Niemcy zajęły północną część atlantyckiego wybrzeża Francji pokonując szybko francuskie siły zbrojne i biorąc do niewoli 2 miliony żołnierzy. We Francji, podobnie jak w innych krajach, naziści za priorytet uznali rozbrojenie ludności. Rozwieszali ogłoszenia grożące surową karą – do kary śmierci włącznie – dla tych, którzy odmówili oddania broni.

Hitlerowcy sami nie zarządzali okupowanym terytorium; utworzyli formalnie francuski rząd z Vichy w niezajętej „wolnej strefie”, wierząc, że łatwiej będzie im współpracować, jeśli władze francuskie, w tym siły policyjne, będą mogły być uzbrojone wykonując swoje obowiązki i pomagając w realizacji niemieckich planów. Współpraca oznaczała również, że władze miały łatwy dostęp do każdej ewidencji broni, którą Francuzi gromadzili od dekretu z 1935 roku.

Początkowo wyroki śmierci za samo posiadanie broni były praktycznie niespotykane. W ciągu następnych dwóch lat sytuacja uległa znacznemu pogorszeniu, a pod koniec 1941 r. doszło do egzekucji właścicieli broni przez rozstrzelania. Francuskich Żydów wyłapywano i od kolejnego roku wysyłano do obozów koncentracyjnych, po czym okupacja niemiecka rozszerzyła się na południową połowę Francji. Francuzi w wieku od 18 do 20 lat od początku 1943 r. byli wysyłani do obozów pracy. Niektórzy uciekli w góry.

W miarę jak narastały niemieckie okrucieństwa, powstawał również francuski ruch oporu. Zaczęło się od podziemnych publikacji i sporadycznych aktów przemocy (często przynoszących efekt przeciwny do zamierzonego, biorąc pod uwagę, że Niemcy rozstrzeliwali w odwecie francuskich zakładników), ale coraz częściej prowadzono też operacje sabotażowe i zdobywano broń. Poszczególne grupy oporu połączyły się w maju 1943 roku.

Członkowie ruchu oporu dla własnego bezpieczeństwa nosili pistolety i starali się zdobyć broń, która mogłaby im pomóc w przyszłym szturmie. Od broni myśliwskiej, która nie została przekazana władzom, broni palnej wykradzionej z magazynów, broni którą siły alianckie zrzucały im na spadochronach, aż po broń zdobytą w zasadzkach na niemieckich żołnierzach. W książce Gun Control in Nazi-Occupied France jest wiele barwnych opisów takich akcji, ponieważ Halbrook na przełomie lat 90-tych i roku 2000 zbierał wspomnienia weteranów ruchu oporu, pozwalając im opowiadać swoje historie.

Halbrook przyznaje, że istnieje pewien paradoks, który należy brać pod uwagę. Jeśli we Francji przed wojną było naprawdę 3 mln sztuk broni myśliwskiej, to nazistowski nakaz konfiskaty broni był zdumiewająco nieskuteczny. Zebrano jedynie ok. 800 tys. sztuk broni (część broni została przerzucona nieoficjalnymi kanałami, w tym drogami wodnymi Paryża, i nie były przechowywane nielegalnie przez ich właścicieli). Weterani wspominali, że często ukrywano broń zamiast oddawać ją władzy. Niemieckie władze walczyły z tym nieposłuszeństwem, stosując w odpowiedzi  zarówno egzekucje jak i ogłaszając amnestię. W raporcie z końca 1941 r. stwierdzono, że „nielegalne posiadanie broni nadal stanowi trzon działalności przestępczej Francuzów. Wydaje się prawie niemożliwe, aby ją zlikwidować”.

Jednak ruchowi oporu zdobywać broń było bardzo ciężko. Zarzucano aliantom, że nie dostarczyli walczącym wystarczająco dużo broni. Jeden z rozmówców Halbrooka oszacował, że 85 procent uzbrojenia grupy pochodziło ze zrzutów, a tylko 15 procent stanowiła broń, którą dostarczyli cywile, często bez amunicji.

* * *

Nie trzeba zgadzać się z każdym argumentem zwolenników dostępu do broni, ale trzeba przyznać, że uzbrojona ludność jest niezwykle cenna w czasach wrogiej okupacji. Ten ważny punkt dostrzeżono w czasie wojny w Ameryce: w 1941 roku Kongres uchwalił ustawę zezwalającą prezydentowi na konfiskatę mienia w pewnych okolicznościach, ale wyraźnie wyłączono z niej broń i podkreślono znaczenie indywidualnego prawa do noszenia broni. Ustawodawca odnotował nawet, jak ważna dla Hitlera i Stalina była kontrola dostępu do broni. W czasopiśmie NRA wydanym w rok poźniej zauważono, „jak wielką pomocą i ułatwieniem dla najeźdźców i kolaborującym z okupantem kohortom z piątej kolumny były informacje o broni palnej będącej w rękach prywatnych – spisy posiadaczy broni łatwo dostępne do skopiowania lub kradzieży przechowywane w ratuszach większości miast europejskich”.

Jeśli chodzi o Francuzów, to „frontalny zbrojny opór przeciwko ciężko uzbrojonemu i doświadczonemu Wehrmachtowi i Waffen-SS byłby samobójstwem”, przyznaje Halbrook. Ale „wojna partyzancka jest dobrą opcją tylko gdy ma się broń, szczególnie po takich punktach zwrotnych jak D-Day”. Ruch oporu walczył dzielnie i pomógł wyzwolić Paryż i wygrać wojnę. Ale był on sparaliżowany przez brak sprzętu – sprzętu, który byłby łatwiejszy do zdobycia, gdyby nie zakaz z 1834 r. dotyczący posiadania przez ludność cywilną broni „wojskowej” i nakaz rejestracji z 1935 r. broni nie związanej z łowiectwem.

Kontrola dostępu do broni nie jest co do zasady narzędziem ucisku, ale z pewnością przydaje się najeźdźcom. A ci, którzy szydzą z przekonania, że cywilni właściciele broni mogą pomóc w walce z tyranią, powinni wziąć pod uwagę przykłady przytoczone przez Halbrooka.

Źródło: Did France’s Gun Control Hurt Its Resistance to the Nazis?